چای سبز: خواص، نحوه دم‌کردن و بهترین زمان مصرف

چای سبز – از تاریخچه تا خواص و بهترین شیوه‌ی دم‌کردن و استفاده

چای سبز یکی از قدیمی‌ترین و ساده‌ترین نوشیدنی‌های دنیا است، اما پشت همین سادگی یک دنیای پیچیده از ترکیبات مغذی، آنتی‌اکسیدان‌ها و داستان‌های فرهنگی وجود دارد. بسیاری از مردم چای سبز را تنها به‌عنوان یک نوشیدنی سبک و کم‌کافئین می‌شناسند. یا اینکه از خواص آن تنها می دانند که مصرف آن به کاهش وزن و لاغری کمک می کند، اما این گیاه از خانواده کاملیا سیننسیس، یکی از پرفایده‌ترین نوشیدنی‌های طبیعت است و خواص بی نظیری دارد.
در هنرچین تلاش می‌کنیم نوشیدنی‌ها را از زاویه‌ای متفاوت معرفی کنیم؛ زاویه‌ای که هم علمی باشد و هم در دسترس، هم دقیق باشد و هم خواندنی. بنابراین در این مطلب به هر چیزی که لازم است درباره چای سبز بدانید می‌پردازیم؛ از تاریخچه و ترکیبات گرفته تا روش دم‌کردن و نکات خرید.

چای سبز چیست و چرا این‌قدر خاص است؟

چای سبز، مانند چای سیاه و اولانگ، از همان برگ‌های گیاه کاملیا سیننسیس به دست می‌آید. تفاوت اصلی در شیوه‌ی فرآوری است. برگ‌های سبز تقریباً هیچ‌گونه اکسیداسیونی را پشت سر نمی‌گذارند. همین جلوگیری از اکسیداسیون است که رنگ روشن برگ‌ها، طعم گیاهی و خاصیت آنتی‌اکسیدانی بالای آن را حفظ می‌کند.

برخلاف نوع سیاه آن که پس از برداشت، کاملاً اکسید می‌شود و رنگ و عطر قوی‌تری پیدا می‌کند، برگ‌های سبز بلافاصله پس از برداشت بخاردهی یا گرما‌دادن مختصر می‌شوند تا فعالیت آنزیم‌ها متوقف شود. این کار، طعم نوشیدنی را سبک‌تر و خواص طبیعی آن را بیشتر نگه می‌دارد.

طعم چای سبز معمولاً لطیف، کمی شیرین، و گاهی علفی است. اگر دمای آب زیاد باشد یا زمان دم‌آوری طولانی شود، طعم تلخی ایجاد می‌کند. برای همین است که دم‌آوری درست، بخش مهمی از تجربه‌ی نوشیدن است.

نگاهی کوتاه به تاریخچه‌ی چای سبز

داستان چای سبز بیش از سه هزار سال قدمت دارد. گفته می‌شود که اولین بار در چین باستان، برگ‌های تازه‌ی چای در آب داغ افتاد و عطر آن امپراتور «شن‌نونگ» را شگفت‌زده کرد. از آن زمان، نوشیدن آن به‌تدریج به بخشی از زندگی روزمره، آیین‌ها و حتی پزشکی سنتی چین تبدیل شد.

بعدها این دانش به ژاپن رسید و در آنجا تولید و مصرف آن اشکال متفاوتی پیدا کرد. ژاپنی‌ها این نوشیدنی گوارا و مفید را با نظم، دقت و روحیه‌ی زیبایی‌شناختی خاص خود وارد آیین‌های سنتی، مثل «چای‌سرایی» کردند. برای همین است که بسیاری از بهترین انواع چای سبز دنیا، امروز از ژاپن می‌آیند؛ چای‌هایی مثل سنچا، ماچا و گیوکورو.

در ایران نیز چای سبز چند دهه است که شناخته‌تر شده و مصرف آن به‌خصوص در سال‌های اخیر افزایش یافته. اما احتمالا هنوز بسیاری از مردم نحوه‌ی درست دم‌کردن یا روش انتخاب باکیفیت را نمی‌دانند. هدف این مطلب دقیقاً همین است: شناخت کامل و درست.

ترکیبات مهم چای سبز؛ دلیل اصلیِ خواص فراوان

چای سبز مانند یک آزمایشگاه کوچک طبیعی است. درون برگ‌های آن ترکیب‌های فعال متعددی وجود دارد که هر کدام نقشی در سلامت دارند. مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از:

۱) کاتچین‌ها – قهرمانان آنتی‌اکسیدانی

کاتچین‌ها نوعی پلی‌فنول هستند که در چای سبز به‌وفور یافت می‌شوند. معروف‌ترین آن‌ها EGCG است؛ ماده‌ای که در تحقیقات مختلف به‌عنوان یکی از قدرتمندترین آنتی‌اکسیدان‌های طبیعی شناخته می‌شود. این ترکیب می‌تواند با رادیکال‌های آزاد مقابله کند، التهاب را کاهش دهد و در حفظ سلامت سلول‌ها نقش داشته باشد.

۲) پلی‌فنول‌ها

پلی‌فنول‌ها در بسیاری از گیاهان وجود دارند اما در چای سبز تراکم بالایی دارند. این ترکیبات می‌توانند به تعادل متابولیسم، کاهش التهاب و تقویت سیستم ایمنی کمک کنند. بسیاری از خواص این نوشیدنی سبز نتیجه‌ی حضور همین پلی‌فنول‌ها است.

۳) آمینواسید ال-تئانین

تئانین باعث ایجاد حس آرامش بدون خواب‌آلودگی می‌شود. این ترکیب می‌تواند تمرکز ذهنی را افزایش دهد و اثر کافئین را متعادل کند. به همین دلیل بسیاری از افرادی که قهوه برایشان اضطراب می‌آورد، از چای سبز احساس بهتری دارند.

۴) کافئین

چای سبز کافئین دارد، ولی کمتر از قهوه. مقدار متوسط آن حدود ۲۰–۴۰ میلی‌گرم در فنجان است. این میزان می‌تواند سطح هوشیاری و انرژی را بالا ببرد، بدون اینکه ضربان قلب را افزایش دهد.

۵) کلروفیل

کلروفیل همان رنگ سبز برگ‌هاست و نقش مهمی در طعم و کیفیت چای دارد. چای‌هایی که زیر سایه رشد می‌کنند، مثل گیوکورو، کلروفیل بیشتری دارند و طعم آن‌ها عمیق‌تر و غنی‌تر است.

این مجموعه‌ی ترکیبات است که طلای سبز را تبدیل به یکی از سلامت‌محورترین نوشیدنی‌های دنیا کرده. همانطور که می بینید مصرف چای سبز تنها به کاهش وزن یا کاهش قند یا چربی کمک نمی کند. این نوشیدنی معجزه طبیعت برای سلامتی است و خواص بی نظیری دارد که در ادامه به آن می پردازیم.

فواید چای سبز

چای سبز و لاغری

یکی از مشهورترین فواید ، کمک به لاغری و کاهش وزن است. کاتچین‌ها می‌توانند سرعت متابولیسم را افزایش دهند و سوزاندن چربی را تسهیل کنند. این اثر معمولاً ملایم است، اما اگر همراه با رژیم غذایی و تحرک باشد، نتیجه‌ی قابل توجهی ایجاد می‌کند. به همین دلیل در بسیاری از مکمل‌ها از عصاره‌ی چای سبز استفاده می‌شود.

سلامت قلب و عروق

تحقیقات نشان داده‌اند که مصرف منظم چای سبز می‌تواند سطح LDL (کلسترول بد) را کاهش دهد و عملکرد عروق را بهتر کند. این اثر بیشتر به دلیل وجود پلی‌فنول‌هاست که از تشکیل رسوب در رگ‌ها جلوگیری می‌کنند.

در برخی مقالات علمی به اثر چای سبز بر چربی خون اشاره شده است. این مقالات از نظر علمی ثابت می کنند که مصرف منظم چای سبز برای کاهش چربی خون و کلسترول مفید است.

کنترل قند خون

برخی مطالعات اشاره کرده‌اند که چای سبز می‌تواند حساسیت به انسولین را افزایش دهد و نوسانات قند خون را کمتر کند. این موضوع برای کسانی که قند خون بالا یا مقاومت به انسولین دارند مفید است. مصرف مرتب چای سبز می تواند احتما ابتلا به دیابت را کاهش دهد و به اصلاح خواص ضد دیابتی دارد.

کمک به سلامت پوست

آنتی‌اکسیدان‌ها و ترکیبات ضدالتهابی چای سبز می‌توانند به بهبود وضعیت پوست کمک کنند. کاهش التهاب، مقابله با پیری زودرس و ایجاد حس طراوت، از جمله اثرات مثبت هستند. ماسک‌های چای سبز نیز به همین دلیل در مراقبت پوست پرطرفدار شده‌اند.

تقویت تمرکز و کاهش استرس

ترکیب کافئین + تئانین یک هماهنگی طبیعی ایجاد می‌کند. این ترکیب باعث می‌شود ذهن هم آرام باشد و هم هوشیار. بسیاری از افراد بعد از نوشیدن حس تمرکز ملایمی را تجربه می‌کنند. کاهش استرس و آرامش و تمرکز از خواص تایید شده چای سبز در مقالات علمی پژوهشی است.

بهبود عملکرد کبد

آنتی‌اکسیدان‌های چای سبز می‌توانند به کاهش التهاب کبد و بهبود عملکرد آن کمک کنند. البته مصرف زیاد یا غلیظ یا مکمل‌های این محصول برای افرادی که مشکل کبدی دارند توصیه نمی‌شود.

تقویت سیستم ایمنی

پلی‌فنول‌ها می‌توانند فعالیت سیستم ایمنی را به‌طور طبیعی تقویت کنند و بدن را در برابر عفونت‌ها مقاوم‌تر سازند.

انواع چای سبز؛ از سنچا تا ماچا

بسته به شیوه‌ی کشت، نور، فرآوری و منطقه‌ی تولید، انواع مختلفی پیدا می‌شود:

1. سنچا
   رایج‌ترین چای سبز ژاپنی. طعم ملایم، کمی شیرین و گیاهی دارد و برای مصرف روزانه عالی است.
2. ماچا
   پودر غلیظ و بسیار سبز. به دلیل سایه‌روشی و آسیاب سنگی، کلروفیل و آنتی‌اکسیدان بالایی دارد. برای نوشیدنی‌ها و دسرها نیز استفاده می‌شود.
3. گیوکورو
   یکی از لوکس‌ترین چای‌های ژاپن. طعم شیرین‌تر، عمیق‌تر و بدون تلخی دارد. کلروفیل بالا و آمینواسید زیاد آن را خاص کرده.
4. بنچا
   سبک‌تر و ارزان‌تر. برگ‌های پایین‌دست گیاه هستند. طعم آن خاکی‌تر و سبک‌تر است.
5. چای سبز چینی (لانگ‌جینگ، بی‌لو، غیره)
   احساس خشک‌تر و بادامی‌تر دارد و با چای‌های ژاپنی متفاوت است.
6. چای سبز ایرانی
   ملایم، سبک، و مناسب برای مصرف روزانه. اگر تازه و درست خشک شده باشد کیفیت خوبی دارد.

شناخت این تنوع کمک می‌کند انتخاب دقیق‌تری داشته باشید.

بهترین روش دم‌کردن چای سبز

یکی از دلایل نارضایتی کاربران از چای سبز این است که آن را درست دم نمی‌کنند. دمای آب و زمان دم‌آوری بسیار مهم است.

1. دمای آب
   مناسب‌ترین دما ۷۰ تا ۸۰ درجه است. اگر آب جوش باشد، چای تلخ می‌شود و عطر لطیف آن از بین می‌رود.
2. مقدار برگ
   حدود ۲ گرم برای هر فنجان مناسب است. در چای کیسه‌ای معمولاً همین مقدار وجود دارد.
3. مدت زمان دم کشیدن
   بین ۱ تا ۳ دقیقه. اگر بیشتر بماند، تلخی کاتچین‌ها آزاد می‌شود.
4. کاهش تلخی
   اگر نوشیدنی برایتان تلخ است:
   از آب کمی خنک‌تر استفاده کنید.
   مقدار برگ را کمتر بریزید.
   زمان را کوتاه‌تر کنید.

در همین حد ساده، کیفیت نهایی کاملاً تغییر می‌کند.

بهترین زمان مصرف چای سبز

این نوشیدنی ملایم را می‌توان در زمان‌های مختلف نوشید، اما تأثیر آن بسته به زمان تغییر می‌کند.

• صبح
  می‌تواند شروع روز را بهتر کند. کافئین ملایم + تئانین تمرکز ایجاد می‌کند.
• قبل از ورزش
  می‌تواند سوخت‌وساز را بالا ببرد و انرژی ملایمی ایجاد کند.
• ۲ تا ۳ ساعت بعد از غذا
  برای تأثیر بهتر روی هضم یا چربی‌سوزی این زمان مناسب است.
• نزدیک خواب
  به دلیل کافئین، برای برخی افراد مناسب نیست.

چه مقدار چای سبز در روز مناسب است؟

برای آنکه حداکثر استفاده از خواص و فواید چای سبز را ببرید باید آن را به اندازه و مداوم مصرف کنید. مقدار استاندارد ۲ تا ۳ فنجان در روز است. این مقدار برای کاهش وزن، چربی سوزی و استافده از خواص ضد پیری این نوشیدنی جادویی کاملا کافیست.
مصرف بیشتر از حد، ممکن است باعث بی‌قراری یا مشکلات گوارشی شود، خصوصاً اگر خیلی غلیظ باشد.

سؤالات متداول چای سبز FAQ